Geopark Przedgórze Sudeckie

 

Punkt 11B. KAMIENIOŁOM SJENITU "KOŚMIN"

Zwiedzając osiedle Kośmin warto udać się, po wcześniejszym uzyskaniu zgody właścicieli, do pobliskiego kamieniołomu. Choć Kopalnia znajduje się poza granicami administracyjnymi Kośmina, to od niego wywodzi się jej nazwa. Wydobywa się tu skałę zwaną potocznie sjenit. Nazwa sjenit pochodzi od greckiej nazwy miasta w południowym Egipcie Asuanu - Syene. W Asuanie znajduje się kamieniołom, w którym wydobywano czerwono-różowy granit asuański (dziś ten typ skały nazywa się właśnie sjenitem).

Zgodnie z klasyfikacjami petrograficznymi, nazwa "sjenit" jest w przypadku skały z Kośmina nieścisła (patrz punkt 6A), lecz zastosowana przez geologów niemieckich przyjęła się i tradycyjnie jest używana dla skał magmowych występujących w rejonie Niemczy. W rzeczywistości skały eksploatowane w kamieniołomie "Kośmin", z punktu widzenia naukowego, określa się jako granodioryt. Granodioryt z Kośmina jest skałą o barwie ciemnoszarej z dużą ilością jasnych kryształów skaleni.

Skały nazywane potocznie sjenitami niemczańskimi, odsłaniają się w pasie o 16-kilometrowej długości ciągnącym się od Gościeradowa na północy przez Niemczę do Przedborowej koło Ząbkowic Śląskich na południu. Występują one w postaci żył pokładowych o miąższości 50-300 m, przecinających łupki metamorficzne lub gnejsy. Sjenity niemczański eksploatowane są również w pobliskiej Przedborowej. Sjenit z Przedborowej określony jako monzodioryt jest to skała prawie czarna, drobnoziarnista z równomiernie rozmieszczonymi ziarnami białych skaleni. Monzodioryt z Przedborowej należy do skał magmowych obojętnych. Wiek intruzji magmowych w rejonie Niemczy oceniany jest na 336 mln lat dla granodiorytu z Kośmina i 342 mln lat dla mozodiorytu z Przedborowej. Magmatyzm ten związany był z wypiętrzającymi się w tamtym okresie Sudetami (orogeneza waryscyjska).

 

Sjenit z Kośmina
 

Sjenity niemczańskie były wydobywane od dawna, o czym świadczą liczne stare wyrobiska. Ze skał tych zbudowane są mury obronne Niemczy. O grodzie Niemcza pisano już w roku 1017, a istniejące do dziś mury obronne miasta wzniesiono przed rokiem 1296. Około roku 1750 rozpoczęto wydobycie sjenitu na Młyńskiej Górze, który wykorzystano do wykonania reprezentacyjnych budynków w Berlinie, Poczdamie i innych miastach Prus.

Po wojnie kamieniołom w Kośminie oraz kamieniołom w pobliskiej Przedborowej pracowały dla zakładów przeróbczych w Piławie Górnej o często zmieniających się nazwach - (Państwowa Fabryka Obróbki Marmurów i Granitów nr 254 w Zagórzu (19.09.1945 - 31.12.1950); Piławskie Zakłady Kamienia Budowlanego w Piławie Górnej (30.06.1951 - 29.06.1972); Kombinat Kamienia Budowlanego w Piławie Górnej (30.06.1972 - 31.12.1989); Górnicze Przedsiębiorstwo Eksploatacji i Przerobu Kamienia "Sjenit" w Piławie Górnej (1.01.1990 - 30.06.1995); Sjenit SA (1.07.1995-do 29.11.2014) 
Obecnie kopalnia należy do PGP "Bazalt" S.A.. Zakład produkuje kamień bloczny (elementy budowlane i rzeźbiarskie) oraz kruszywa. Wydobywany w kamieniołomie "Kośmin" kamień wykorzystano przy budowie licznych obiektów na Dolnym Śląsku, a także w całej Polsce i za granicą. Największe wydobycie granodiorytu z Kośmina przypadło na lata 70. XX wieku. Zastosowano go między innymi do odbudowy cokołu pomnika Adama Mickiewicza w Krakowie, w Katowicach (hol dworca PKP), Wrocławiu (poczta w Rynku), Warszawie (hol dworca Centralnego), Poznaniu (przejście podziemne przy dworcu PKS), Krakowie (Szpital Specjalistyczny im. J. Dietla).

Na bazie tradycji wydobycia i przerobu miejscowego a także importowanego surowca (punkt 6) oraz wielopokoleniowych doświadczeń funkcjonuje obecnie w Piławie ponad 100 małych i dużych zakładów kamieniarskich.

Z kamieniołomu wracamy do ulicy Kośmińskiej, którą dojdziemy do jednego z miejsc upadku meteorytu "Piława Górna". Punkt położony jest na wysokości budynku przy ul. Kośmińskiej 17.